Từ vùng đất hoang sơ, Thảo Cầm Viên Sài Gòn trải qua bao thăng trầm vẫn tồn tại 150 năm với rất nhiều dấu tích lịch sử và là một trong 10 vườn thú lâu đời của trái đất.
5 năm sau khi chiếm HCM, ngày 23/3/1864, Đề đốc De La Grandière cho xây dựng Vườn Bách Thảo. Ông Louis Adolphe Germain, thú y sĩ của quân đội Pháp, được giao mở mang 12 hecta vùng đất hoang ở phía Đông Bắc rạch Thị Nghè để gia công nơi nuôi thú và ươm cây. Một năm sau, vườn thú đã cơ bản được hình thành với 1 số chuồng trại.
Tham khảo công ty du lịch uy tín, chất lượng tại đây
Nhận thấy tầm quan trọng của vườn thú lớn ở Viễn Đông, cuối tháng 3/1865, toàn quyền Đông Dương đã mời ông JB.Loius Pierre – phụ trách chăm lo thực vật của vườn bách thảo Calcutta (Ấn Độ) sang làm giám đốc. Ông Pierre được giao nhiệm vụ sưu tập các loài thực vật, động vật của Nam Kỳ và 3 nước Đông Dương để chuyển về Viện bảo tàng lịch sử thiên nhiên Paris cũng giống như trồng dọc các trục lộ ở Sài Gòn. Đến cuối năm đó, Vườn Bách Thảo được mở rộng thêm 20 hecta.
Từ năm 1867, Vườn Bách Thảo được đặt bên dưới sự cai quản của Hội đồng thành phố Sài Gòn với kinh phí vận động 21.000 quan Pháp mỗi năm, do ngân sách thuộc địa cung cấp. Hai năm sau, kinh phí được tăng lên 30.000 quan Pháp. Tại thời điểm này, công viên có 509 loài động vật, trong các số đó có 120 loài thú, 344 loài chim và 45 loài bò sát…
Thảo Cầm Viên HCM. Ảnh: Giản Thanh Sơn
Sang năm 1924, Vườn Bách Thảo sáp nhập thêm 13 hecta phía bờ bắc rạch Thị Nghè với tên gọi là Vườn Cognag; một cây cầu đúc được bắc qua rạch để gắn liền hai khu vực hoàn thành năm 1927. Cũng trong thời điểm đó, nhờ sự vận động của một viên chức Pháp tại Nhật, chính phủ Nhật đã cung cấp cho Vườn Bách Thảo khoảng 900 giống cây lạ. Sau năm 1954 Thảo Cầm Viên chỉ còn bên mặt này của sông Thị Nghè còn khu bên kia lấp dần nhà cửa và chợ Thị Nghè.
Từ năm 1956, Vườn Bách thảo được tu sửa, tái thiết và đổi tên là Thảo Cầm Viên TP HCM tới thời điểm này. Năm 1984, nơi đây được nâng cấp cải sinh với nhiều hạng mục mới như: kè đá dọc kênh Thị Nghè, cải tạo hệ thống thoát nước và hệ thống dây điện trần, trải nhựa và bêtông đường nội bộ, xây dựng tường rào dọc đường Nguyễn Bỉnh Khiêm…
Đến năm 1990, nhiều chuồng thú được cải tạo và mở rộng cho cân xứng với đời sống của từng loài thú, đã nâng tổng diện tích chuồng thú sau năm 1975 từ 8.500 m2 lên đến năm 2.000 là 25.000 m2. Chương trình trao đổi động vật với các vườn thú đã làm cho bộ sưu tập động vật của Thảo Cầm Viên Sài Gòn thêm phong phú. Nhiều loài động vật mớ lạ và độc đáo xuất hiện thêm tại Việt Nam như: hà mã, hà mã lùn, báo Nam Mỹ, đà điểu châu Phi, hồng hạc, đười ươi, hươu cao cổ…
Thảo Cầm Viên được xem như như viện bảo tàng sinh vật học với tất cả nghìn loại động thực vật Việt Nam và thế giới đang được nuôi trồng. Hiện nơi đây có bộ sưu tập khổng lồ khoảng 4.000 cây thuộc các loài thực vật và trên 600 cá thể động vật quý hiếm.
Tượng ông Louis Pierre được đặt ngay lối vào cổng chính của Thảo Cầm Viên Hồ Chí Minh.
Không những nơi lưu giữ động thực vật, trong khuôn viên Thảo Cầm Viên HCM còn có Đền thờ Hùng Vương. Ngôi đền được nhà cầm quyền Pháp cho xây dựng cạnh cổng chính năm 1926 với tên gọi Đền Kỷ niệm để tưởng niệm những người Việt tử chiến vì đi lính cho Pháp trong thế chiến đầu tiên.
Từ năm 1954, đền được đổi tên là Đền Quốc Tổ Hùng Vương và thờ thêm một số nhân vật lịch sử khác như: Lê Văn Duyệt, Trần Hưng Đạo… Sau năm 1975, đền được đổi thành Đền Hùng Vương và giao cho Bảo tàng lịch sử Việt Nam – Thành Phố Hồ Chí Minh quản lý. Bên phải Đền đặt một tượng voi đồng được cho là lớn nhất nước ta, nặng hơn 3 tấn, cách tạo hình và nét chạm khắc rất mỹ thuật…
Nằm đối diện với Đền Quốc Tổ Hùng Vương là Bảo tàng đất nước TP HCM. Công trình được khánh thành năm 1929 mang tên Blanchard de la Brosse trưng bày gần 3.000 cổ vật. Đến năm 1956, nơi đây được chính quyền VN Cộng Hòa đổi tên thành Viện bảo tàng Quốc gia nước ta thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục.
Sau ngày đất nước thống nhất, Bảo tàng được chính quyền cách mạng tiếp thu nguyên vẹn và năm 1979 được đổi tên là Bảo tàng Lịch sử TP.HCM. Về sau đổi lại là Bảo tàng Lịch sử nước ta – TP.Hồ Chí Minh cho đến bây giờ và là nơi bảo tồn, trưng bày hàng chục nghìn hiện vật quý được sưu tầm trong và ngoài nước.
Với lịch sử 150 năm hình thành và cách tân và phát triển, có thể nói ông Louis Pierre (1833-1905) là người có công lớn trong việc xây dựng, mở rộng Vườn Bách Thảo. Là một nhà thực vật học suốt đời tận tụy cho sự nghiệp, nhờ ông nhiều cây rừng thoải mái và tự nhiên được tồn tại, nhiều loài cây đại mộc nhiệt đới từ châu Mỹ, châu Phi, ĐNA được du nhập, một số cây ăn trái thuộc khu vực Đông Nam Á được ươm trồng, để từ đây cho ra đời những giống cây trái ngon.
Cây sọ khỉ lớn nhất thảo cầm viên được trồng năm 1865 với mã số 1552 cao hơn 40 m, đường kính thân gần 4 m. Ảnh: TP
Trong 12 năm phụ trách Thảo Cầm Viên HCM, ông Louis Pierre còn để lại một di sản quý giá là bộ sưu tập hơn 100.000 tiêu bản thực vật – đang được lưu giữ tại Bảo tàng thực vật thuộc Viện Sinh học Nhiệt đới TP HCM và hàng ngàn cây cổ thụ trên các đường phố khu trung tâm, trong công viên Tao Đàn…
Để ghi công ông, tháng 2/1933, Hội đồng khoa học Pháp cho xây một cột bia bằng đá hoa cương đặt sau khu vườn kiểng. Trên mặt cột bia, ghi lại câu nói của ông trước khi qua đời: "Tôi đã nghỉ hưu nhưng còn quá nhiều việc để triển khai cho ngành thực vật, chỉ tiếc là không còn thời khắc và cuộc sống thì quá ngắn ngủi".
Năm 1994, nhân kỷ niệm 130 năm ra đời Thảo Cầm Viên HCM, cột bia đã được tôn tạo và đặt ngay trên trục đường chính, giữa Bảo tàng lịch sử và Đền thờ các vua Hùng. Lần này, cột bia có gắn thêm bức tượng bán thân bằng đá hoa cương màu hồng, tạc hình ông J.B. Louis Pierre.
Theo các chuyên gia quy hoạch, TP HCM có rất ít công trình tồn tại và gắn bó như là một phần cơ thể sống của đô thị, đứng vững trong mọi thăng trầm lịch sử và không còn xa lạ với mọi tầng lớp nhân dân như Thảo Cầm Viên Sài Gòn. Đó là giá trị mà thành phố phải tiếp tục giữ gìn và phát triển để đây mãi là "báu vật xanh" không chỉ của riêng thành phố mà của cả Việt Nam.
Theo vnexpress